جان تازه گود کشتی‌باچوخه در محله فردوسی

وقتی روز جمعه عقربه ساعت، نزدیک ۴ می‌شود، خلوتی عصر جمعه می‌پرد. کم‌کم در حیاط‌ها باز می‌شود و مردم راهی یک مقصد مشترک می‌شوند. چند‌دقیقه‌ای که سپری می‌شود، گود کشتی باچوخه فردوسی پر است از مردمی که به تماشای رقابت‌های اصیل و سنتی کشتی باچوخه آمده‌اند. مردمی که با زیرانداز و فلاسک چای و تنقلات می‌آیند تا یک گردهمایی فرهنگی و ورزشی را رقم بزنند.

در همین زمان‌هاست که در گوشه‌ای از گود، ورزشکاران لباس‌ها را درمی‌آورند و لباس چوخه می‌پوشند. پهلوانان پیشکسوت و اهالی محلی هم وسط گود را می‌گیرند و شروع می‌کنند به بیل‌زدن زمین و آب‌پاشی آن، تا در ساده‌ترین شرایط و با کمترین امکانات، رقابت‌های پرهیجان کشتی باچوخه آغاز شود.

گود چهل‌ساله محله فردوسی با برگزاری این رقابت‌ها امسال به شکل منسجم‌تری احیا شده است؛ رقابتی که با حضور نوجوانان و جوانان توسی، صحنه‌های زیبایی خلق کرده است و جالب‌تر آنکه همه امور این رقابت به دست خود اهالی توس پیش می‌رود.

مطلب مرتبط پهلوان تختی در صندوق خاطرات میزبانانش در روستای گوارشک

همه کار‌ها با خود مردم است

هر گوشه کار را یکی از پهلوانان و نامداران کشتی باچوخه توس گرفته‌است. پهلوانانی که روزگاری، خودشان میان‌داران گود بودند، حالا آستین بالا زده‌اند که سنت دیرینه کشتی باچوخه در توس زنده بماند. جواد اسلامی‌مقدم که خودش پهلوان قدیمی است، این روز‌ها مسئول هماهنگی امور گود فردوسی است. می‌گوید: ما در سال، چند‌بار رقابت‌های گود کشتی فردوسی را تدارک می‌بینیم. از ابتدای سال تاکنون این دور چهارم است و در این دور به هفته هفتم رسیده‌ایم.

جواد اسلامی‌مقدم توضیح می‌دهد: رقابت‌ها روز‌های جمعه از ساعت ۴ عصر آغاز می‌شود و تا اذان مغرب ادامه دارد. برخی هفته‌ها که شلوغ می‌شود، تا صدچوخه‌کار هم شرکت می‌کنند. هفته‌هایی هم که خلوت‌تر است، حداقل چهل‌جوان وارد گود می‌شوند.

پهلوان باسابقه درباره این کار صددرصد مردمی در توس این‌طور می‌گوید: اینجا همه کار با خود مردم است، از برگزاری برنامه گرفته تا داوری و هماهنگی. پهلوانان باسابقه و فعالان محلی و فرهنگی تلاش می‌کنند که این ورزش را که رسم آبا و اجدادی ما‌ست، زنده نگه دارند. حتی جوایز از‌طرف خود مردم تأمین می‌شود و نفرات اول تا سوم بین ۴ میلیون‌تومان تا یک‌میلیون‌تومان جایزه می‌گیرند.

به گفته آقاجواد به وقت سرد‌شدن هوا یا بارش باران و برف هم رقابت‌هایی در سالن ورزشی محله فردوسی یا سالن چهاربرج برگزار می‌‎شود.

مثل پدرانمان کنار فرزندانمان هستیم

هدف پهلوانان قدیمی در این گود روشن است، سرگرم‌کردن جوانان با ورزش، آن هم با راه و روش بومی و محلی توس. بهروز پرهیزگار یکی از پهلوانانی است که تلاش می‌کند روحیه حماسی و پهلوانی در رگ‌های جوانان توس جاری باشد.

او می‌گوید: یک زمانی ما در توس کشتی می‌گرفتیم و حالا باید جوان‌تر‌ها این فرهنگ و رسم را حفظ کنند. ما وظیفه داریم کنارشان باشیم، همان‌طور‌که پدر‌ها و اجداد ما کشتی باچوخه را به ما یاد دادند.

آقا‌بهروز می‌گوید: تلاش ما در توس این است که کشتی باچوخه را مانند شاهنامه و ادبیات فردوسی ترویج دهیم؛ به نظرم اینها جدا از هم نیستند. ضمنا فضای خوبی هم ایجاد می‌شود که رقابتی شکل بگیرد و سرگرمی‌ای باشد، هم برای ورزشکاران و هم برای کسانی که به تماشا می‌نشینند. این یک واقعیت است که اهالی توس تفریح چندانی ندارند و با همین برنامه‌ها سرگرم می‌شوند.

تفریح سالم در گود اصیل منطقه‌

مسابقات کشتی باچوخه گود فردوسی همیشه یک همراه و مجری ثابت دارد؛ محمود شریف که از اهالی محله فردوسی و به قول خودش عاشق این فرهنگ آبا و اجدادی است. او با صدای گرم خود پشت میکروفون می‌رود و حسابی جو مسابقات را گرم می‌کند.

محمود شریف که نایب‌رئیس کمیته کشتی باچوخه استان خراسان رضوی نیز هست، می‌گوید: رقابت‌های این گود به‌صورت ادعایی است، یعنی نفر یا نفراتی وارد گود می‌شوند و بعد از اینکه ادعا می‌کنند می‌خواهند رقابت کنند، حریفان آنها هم داوطلب می‌شوند و رقابت‌ها شکل می‌گیرد.

شریف توضیح می‌دهد: بعضی هفته‌ها چنان رقابت داغی شکل می‌گیرد که نفراتی از سایر شهرستان‌های استان در اینجا حاضر می‌شوند و مردم هم لذت می‌برند. وقتی افراد رقابت‌های ادعایی را آغاز می‌کنند، این رقابت‌ها ادامه دارد تا نفرات برتر، برنده قند‌های اول و دوم و سوم می‌شوند.

به گفته شریف با‌توجه‌به وسعت گود، نونهالان هم در‌کنار گود و هم‌زمان با رقابت بزرگ‌سالان مسابقه می‌دهند تا تجربه کسب کنند و سرگرم شوند. او می‌گوید: برگزاری این رقابت‌ها باعث شده است جوان‌ها در یک فضای سالم و اصیل تفریح کنند و دنبال کار‌های اشتباه نروند، که این ارزشمند است. در این شرایط همیشه مرام و مسیر پهلوانی در توس زنده است و به قول معروف، پهلوانان اینجا نمی‌میرند و مرام پهلوانی بینشان پابرجا‌ست.

قهرمان‌پروری در گود پهلوانی‌

گود کشتی باچوخه فردوسی نه‌تنها پایگاه ترویج فرهنگ پهلوانی، که محل پرورش قهرمانان توس هم هست. در سال‌های گذشته، پهلوانانی بوده‌اند که از این گود به پیراهن تیم‌های ملی جودو، کوراش و آلیش رسیده و توانسته‌اند در عرصه‌های ملی و بین‌المللی افتخارآفرینی کنند.

الیاس و علی پرهیزگار دو تن از جوانان توس هستند که راه پدرشان، بهروز پرهیزگار را ادامه داده و به قهرمانی ایران و آسیا رسیده‌اند. علی پرهیزگار که حالادر این گود کشتی می‌گیرد، می‌گوید: گود فردوسی به من و برادرم و قهرمانان توس جسارت رقابت را داده است. من از نه‌سالگی در این گود کشتی گرفته‌ام و از همان اول برایم مهم بود که بتوانم برای توس و محله فردوسی افتخارآفرینی کنم.

پهلوانان باسابقه و فعالان محلی و فرهنگی تلاش می‌کنند که این ورزش را که رسم آبا و اجدادی ما‌ست، زنده نگه دارند

این ورزشکار ادامه می‌دهد: این روز‌ها که در گود کشتی می‌گیرم، خیلی از نونهالان را می‌بینم که به پشتوانه استعدادشان و تجربه این گود و همچنین پیشکسوتان دلسوزی که کنارشان هستند، می‌توانند در آینده در عرصه‌های بزرگ، نام توس را سربلند کنند.

مهدی کرامتی هم که خودش قهرمان کوراش و جودو کشور است، این روز‌ها داور گود است. او از همین‌جا نام‌دار و وارد عرصه کشوری شد. قهرمان توس می‌گوید: اینجا رقابت هم جنبه سرگرمی دارد و هم تلاشی است برای قهرمانی؛ به این‌دلیل بچه‌ها برای پیروزی تلاش می‌کنند و استعدادشان دیده می‌شود.

کرامتی می‌گوید: من که وسط این گود داوری می‌کنم، می‌بینم هر هفته یک ورزشکار مستعد، خودش را نشان می‌دهد و به‌این‌دلیل است که فکر می‌کنم علاوه‌بر رسم پهلوانی، قهرمان‌پروری این گود هم حالاحالا‌ها ادامه دارد.

برقراری رسوم کشتی باچوخه در گود قدیمی

کشتی باچوخه با همه رسوم و سنت‌های خودش در گود فردوسی برقرار است؛ رسوم و سنت‌هایی که به این ورزش وجهه‌ای متفاوت داده و سبب شده است با فرهنگ و آیین پهلوانی مأنوس باشد.

پهلوان حسن قادر‌آبادی که در روز‌های جمعه مسئول این گود است، می‌گوید: کشتی باچوخه در توس همه‌اش رسم و سنت است. برای مثال طبق سنت اینجا پیشکسوتان کشتی باچوخه حرف آخر را می‌زنند، چه درباره نتیجه رقابت باشد، چه درباره نحوه برگزاری و وزن ورزشکار و جوایز.

پهلوان‌حسن که خودش دهه‌۷۰ در این گود پشت کشتی‌گیران بسیاری را به خاک رسانده است، می‌گوید: سنت دیگر، رخصت‌گرفتن ورزشکاران از پیشکسوتان است که رسم زیبایی است. رسم دیگر هم این است که کسی در هیچ رقابتی در این گود، خودش را در پایان برنده نمی‌داند. معمولا در پایان همه کشتی‌ها، کشتی‌گیران دست یکدیگر را بالا می‌برند.

رسم دیرینه قند اول و دوم هم در این رقابت پابرجاست که حسن قادرآبادی درباره آن می‌گوید: درست است ما کله‌قند نمی‌آوریم، اما سنت قند اول و دوم برقرار است و نفرات برتر با این عناوین شناخته می‌شوند.

خواندن چندبیتی از شاهنامه در ابتدا و پایان رقابت‌ها هم رسمی است که به لطف اجرا‌های محمود شریف زنده مانده است.

سرکیف از دیدن جوانان محله در گود

در‌میان تماشاچیان گود فردوسی، یک چهره برای اهالی و ما آشناست؛ سیدجعفر حسینی‌مقدم مثل همه جمعه‌های قبل، چهارپایه‌اش را باز کرده و با کلاه سبزش روی آن نشسته است. سیدجعفر پنجاه‌سال است هر‌جای توس، رقابت کشتی باچوخه بوده خودش را رسانده و به تماشا نشسته است. آقاسید جذابیت کشتی‌های این روز‌های گود فردوسی را نسبت‌به گذشته، کمتر می‌داند، اما نظرش این است که هرچه نباشد، از گود خالی بهتر است.

ساکن قدیمی محله فردوسی می‌گوید: هفتاد‌سالم است و هنوز هم بهترین تفریح برای من، دیدن کشتی باچوخه است. کیف می‌کنم وقتی می‌بینم جوانان محله اینجا با هم کشتی می‌گیرند. بعضی‌هایشان من را یاد پهلوانان قدیمی می‌اندازند.

سید ادامه می‌دهد: داو‌های (رقابت‌ها) قدیمی جذابیت دیگری داشت؛ در سه دقیقه کشتی، پهلوان‌ها چند‌فن می‌زدند. الان فن‌زدن کم شده است، ولی باز هم از اینکه گود خالی باشد یا جوان‌ها دنبال تفریح ناجور بروند، بهتر است.

تلاش ورزشکاران را بی‌اجر نمی‌گذاریم

مرام گود فردوسی فقط به ورزشکاران و پهلوانان و پیشکسوتانش خلاصه نمی‌شود؛ اینجا تماشاگران هم که اکثرا از اهالی توس هستند، در طول مسابقه مرام و معرفت به خرج می‌دهند و به قول خودشان برای بچه‌محل‌هایشان کم نمی‌گذارند. همه وام‌دار محبت یکدیگرند، همه شریک هستند تا رویش پهلوان‌ها و پهلوانک‌ها از خاک توس ادامه‌دار باشد و پرچم این خطه بالا باشد.

شاید کمتر رقابتی باشد که در آن جایزه ورزشکاران را تماشاگران و مردم بدهند، اما اینجا چنین فرهنگی دارد. در طول مسابقه، یکی از پیشکسوتان با دستگاه پوز و کیسه بین جمعیت به راه می‌افتد تا هدایای ورزشکاران را جمع کند.

امیرمهدی صالحی که خودش تماشاگر و همراه گود است، می‌گوید: اینجا مرام پهلوانی حرف اول را می‌زند. تماشاگر‌های گود هم به همین رسم، هدیه‌ای تقدیم می‌کنند که تلاش پهلوان‌ها بی‌اجر نباشد و انگیزه‌ای شود که این برنامه ادامه‌دار باشد.

مردم این گود را سرپا نگه می‌دارند

از ۱۰ هزارتومان گرفته تا ۵۰۰ هزار تومان، کارت می‌کشند و نقدی پرداخت می‌کنند. مهدی اسلامی که با دوستانش رقابت‌ها را می‌بیند، می‌گوید: تاریخ این ورزش در توس چندین‌دهه قدمت دارد؛ فکر می‌کنید چطوری این اتفاق افتاده است؟ خود همین مردم و پهلوان‌ها کار را پیش برده‌اند. الان هم جالب است بدانید که هیچ‌کدام از اهالی اینجا یا تماشاگران، آدم‌های ثروتمندی نیستند، اما به این گود و تهیه جوایز کمک می‌کنند تا گود فردوسی سرپا باشد.

در این شرایط همیشه مرام و مسیر پهلوانی در توس زنده است و به قول معروف، پهلوانان اینجا نمی‌میرند

حجت امرایی هم که برای حمایت از ورزشکاران محله‌اش با کارت بانکی‌اش مبلغی پرداخته است، نگاه آینده‌نگرانه‌ای دارد. او می‌گوید: من پسر هفت‌ساله‌ای دارم که امیدوارم چند‌سال بعد، تفریحش همین گود و همین مسابقات باشد. اگر من و هم‌محلی‌ها امروز کمک‌کنیم، به پایداری این ورزش و مرام و معرفت پهلوانی کمک کرده‌ایم و چند سال بعد، بچه‌ها و نوه‌های خودمان با آن همراه می‌شوند.

‌

نمی‌گذاریم چوخه در توس فراموش شود

تماشاگر، پهلوان، پیشکسوت و ورزشکار همه و همه در توس و در گود فردوسی به یک موضوع می‌اندیشند؛ «کشتی باچوخه فرهنگ ماست و نمی‌گذاریم فراموش شود.» به همین واسطه است که در سایه کم‌توجهی‌ها و حتی بی‌تفاوتی‌ها باز هم اهالی توس اجازه نمی‌دهند گرد‌و‌غبار فراموشی بر این فرهنگ بنشیند، بلکه هر هفته خاک این گود را با تن پهلوان‌ها آشنا می‌کنند.

وقتی پای صحبت ورزشکاران، پهلوان‌ها و مردم در این گود می‌نشینیم، حرف همه یک وجه مشترک دارد. آنها می‌گویند از این ورزش و برنامه گود فردوسی حمایت نمی‌شود. محمود شریف از شهرداری می‌خواهد که از ردیف‌های فرهنگی، سهمی را به توس و ورزش باچوخه اختصاص دهند. مجری شناخته‌شده گود‌های کشتی باچوخه خراسان معتقد است توس ظرفیت‌های پررنگی در این رشته دارد، اما توجه مسئولان معطوف مناطقی از مشهد است که در کشتی باچوخه حرف زیادی برای گفتن ندارند.

جواد اسلامی‌مقدم از اداره کل میراث فرهنگی می‌خواهد که برای زنده نگهداشتن این فرهنگ و سنت پای کار بیایند و از ورزشکاران حمایت کنند. او می‌خواهد شرکت‌های خدماتی مانند آب و برق، برای دسترسی انشعاب‌های گود فردوسی همکاری کنند.

بهروز پرهیزگار هم از وظایف سازمان ورزش و جوانان در‌قبال کشتی باچوخه توس می‌گوید و معتقد است اگر جوایز مناسب تأمین شود و فضاسازی درستی در گود فردوسی انجام گیرد، قهرمانان پرشمار این خطه می‌توانند به سربلندی جودو، آلیش و کوراش در سطح کشوری کمک کنند.

* این گزارش پنج‌شنبه ۲۴ مهرماه ۱۴۰۴ در شماره ۶۱۳ شهرآرامحله منطقه ۱۱ و ۱۲ چاپ شده است.